Bulgar Bozoğlan yatırı Karaman ili sınırları içinde Ayrancı yakınlarındaki Bulgar Bozoğlan tepesinin üzerindedir. Bu yatır bölgedeki Yörük ve Tahtacılar tarafından yüzlerce yıldan bu yana bilinir ve ziyaret edilir.
Son yıllarda “Bulgar Bozoğlan aslında Arzuman Yunus’tur” gibi zorlama bir iddia gündeme getiriliyor. İşin kötüsü bu iddia bazı sosyal medya fenomenleri, araştırmacı yazar ve akademisyenler tarafından da sorgulamaya gerek duymadan sanki doğruymuş gibi tekrar ediliyor.
Yüzlerce yıldır Bulgar Bozoğlan’ı kutsal kabul edip ziyaret etmekte olan Yörük ve Tahtacılar bu dayanaksız yakıştırmalardan rahatsız.
Bu konudaki iddiaların dayanaksız olmasını sonraya bırakıp öncelikle benim ve yakınlarımın tanık olduğu bazı girişimler nedeniyle bu iddiayı taşıyan her yazıya şüpheyle bakılması gerektiğini hatırlatayım.
Bu iddiayı dile getirenler ya iddiaları irdelemeye gerek görmeden yazılarına koyuyorlar ya da bunu bilerek ve kasten yapıyorlar. Ancak her iki durumda da bu davranışın bilimsel veya daha hafif söylemle akla yatkın bir yaklaşım olmadığı söylenebilir.
Şimdi gelelim bu iddiaların kaynağı olduğunu düşündüğüm paylaşıma.
Bu iddiaları ilk dile getiren(lerden?) Ali Bektaş Dede’ye göre: “Kerbela ‘da tek kurtulan Oniki imamlardan Zeynel Abidin’in oğlu Yunus, Emevilerce öldürülür. Ölmeden önce eşi hamile kalmıştır. .. çocuk doğunca adı Arzuman Yunus olur. İyi bir eğitim alır. Erdebil Ocağı da onu Anadolu’ya gönderir. 14. yüzyılda Horasan, Şam yöresi ve yaz aylarında Bolkar Dağlarına gelir. Buradaki Türkmenlere önderlik eder. Hak’ka yürümeden önce ettiği vasiyet üzerine Medetsiz tepesine koyarlar.” (Çeşitli tanıkların Ali Bektaş’tan aktardıklar, Ali Bektaş’ın bir makalesi ve bir kitabı)
Şimdi bu iddiayı gözden geçirelim
Kerbela olayı 680’de olduğuna göre Arzuman Yunus 700 civarında doğmuş olmalı. 700 yılı civarında doğan bir insanın 14. yüzyılda Karaman’da toprağa verilmesi mantıklı değil.
Erdebil Ocağı 14. yüzyıl başlarında hem kendisi hem de müritleri Şafii mezhebine bağlı olan Şeyh Safiyyüddîn-i Erdebîlî tarafından kurulmuş. Ocak zamanla Şii ziyaret yerine dönüşmüştür. Safevilerle birlikte de (16. Yy başları) Alevi Ocağına dönüşmüştür. (TDV Islam ansiklopedisi)
Karamanoğulları Devleti de 1256 – 1474 yılları arasında yaşamış. (TDV Islam Ansiklopedisi)
700 civarında doğan ve 14. yüzyılda ölen bir insanı 16. yüzyılda (belki 15. yy sonları?) Alevilige dönen Erdebil Ocağının Anadolu’ya göndermesi zor.
Ali Bektaş’ın iddialarında söz edilen kişinin adı Arzuman Yunus. Bulgar Bozoğlan tepesinde yatan adamın adı Bulgar Bozoğlan. Ikisi ayni kişi değil. Arzuman Yunus ölünce adı niye Bulgar Bozoğlan olsun.
Bir Ocağın 600-700 yıl yaşayan ve ölürken ismini değiştiren olağan dışı bir inanç önderi var. Ama bu bilgiyi hiç bir yere kaydetmiyor. O bölgenin hakimi olan Karamanoğulları Devleti kaynakları Ereğli yakınlarında yaşayan Alevi Dedesi Bulgar Bozoğlan’dan bahsediyor ancak Arzuman Yunus’tan bahsetmiyor. (Katerina Venedikova, Bilgarite v Mala Aziya ot drevnostta do nashi dni / Kadim zamanlardan günümüze kadar Küçük Asyada Bulgarlar, Stara Zagora 1998)
Üstelik Katerina Venedikova Bulgar Bozoğlan Dede’nin Bulgar olduğunu da söylüyor.
Hepsinin üstüne bir ocağın Emevilerden kaçıp 600-700 yıl kadar Anadolu’da, Suriye’de ve Horasan’da Arzuman Yunus olarak yaşadıktan sonra Bulgar Bozoğlan olarak ölen bir dedesi olsun ve bu ocaktan tek bir kişi bile 21. yüzyıla kadar bu tepedeki (hangi tepe olduğunu bile bilmiyorlar) yatırın Arzuman Yunus olduğunu bilerek ziyaret etmesin. Inanılacak bir şey değil.
Ali Bektaş’ın iddiasına göre Arzuman Yunus Medetsiz tepesine gömüldüyse zaten Bulgar Bozoğlan ile bir ilişkisi olamaz. Çünkü Bulgar Bozoğlan Medetsiz tepesinde değil, Bulgar Bozoğlan tepesinde yatıyor. Medetsiz (3524 m.) tepesi ve Bulgar Bozoğlan (2700 m.) tepesi aynı tepe olmayıp iki ayrı tepedir.
Yüzyıllardan bu yana bölgede yaşayan ve yatırı sürekli ziyaret eden Yörüklerin ve Tahtacıların bu yatırdaki adamla ilgili biribiriyle uyumlu bir kaç değişik hikayeleri var ve hiç birisi bu iddiayı desteklemiyor. Karamanoğulları belgelerinde geçen kayıtlar Yörüklerin ve Tahtacıların anlattığı hikayelerle uyumlu.
Buradaki iddianın gerçekle ve mantıkla hiç bir alaka kurmaya gerek duymadan Anadolu’daki toplulukların kutsallarından birine sahip çıkma girişimi olduğunu çeşitli girişimlerden tahmin etmek kolay.
Bulgar Bozoğlan tepesinde yatırı bulunan Bulgar Bozoğlan’ın Arzuman Yunus olduğu iddiası tarihsel gerçeklerle, coğrafyayla, yazılı kayıtlarla, toplumsal bellekle, gelenekle ve de mantıkla uyumlu değil.
Bölgede en yaygın efsane şöyle: Bulgar Bozoğlan bölgedeki Yörük aşiretlerinden birisinde çobanlık yapmaktadır. Kışın aniden bastırmasıyla aşiretler onu terketmişler. Çok ağır geçen kış nedeniyle çobandan ve koyunlardan umutlar kesilmiş, Ancak baharın gelmesiyle birlikte Yörükler bölgeye geldiğinde Bozoğlan’ı sürünün başında koyunlarıyla birlikte sapasağlam görünce şaşırmışlar ve ardından seslenmişler. Bulgar Bozoğlan koyunlarıyla birlikte dağın zirvesine çekilerek gözden kaybolmuş, sır olmuştur. Köylüler sır olduğu yere mezar yapmışlar.
Tarsus Çamalan köyünden herkes ormana çalışmaya giderken katırının ayağı kırıldığı için köyde kalan bir Tahtacı’nın rüyasına Bulgar Bozoğlan giriyor. “Oğlum. üstüm açık, yağmur yağıyor ve üşüyorum. Üstümü ört.” diyor. “Katırımın ayagi kırık.” diyor Tahtacı. Sabah uyandığında gidip bakıyor ki katır sapasağlam. Köyden bir kaç kişiyle birlikte gerekli kereste ve malzemeleri katırlara yükleyip gidiyorlar. Mezarın üstünü bir çardakla örtüyorlar. Bu gün mezarın üstünde hala parçaları duran tahtalar o zamandan kalma. Bu olayın şahitleri de halen yaşıyor.
Bu bölgede yaşamış Yörük aşiretleri arasında Koyuncu, Salur, Kösreli, Koçaç, Keşşaflı, Kemikli, Sarıibrahim, Boynu İnceli, Bahşiş, Beğdik, Evcili bulunuyor.
Tahtacılar ve Yörükler yolları ne zaman oralara düşse gider Bulgar Bozoğlan Dede’yi ziyaret ederler. Antalya’dan Hatay’a kadar olan Tahtacılar son yıllarda Mersin Tahtacılar Derneğinin önderliğinde her yıl yaz aylarında yüzlerce kişiyle yatırı ziyarete gitmeyi gelenek haline getirdi. Kurbanların kesildiği, dileklerin adandığı, mengi ve samahların dönüldüğü bu törenler katılımcılara Orta Asya’nın geleneksel dağa çıkma törenlerini hatırlatır.
Yolu Mersin Karaman sınırındaki Bolkar (Bulgar) dağlarına düşenler Ayrancı Çatköy yakınındaki Bulgar Bozoğlan tepesine tırmanıp yatırı ziyaret edebilir. Ayrıca isteyen herkes her yıl yaz aylarında yüzlerce kişinin katılımıyla gerçekleşen Bulgar Bozoğlan etkinligine katılarak Orta Asya’dan Anadolu’ya taşınan bir geleneği yaşayabilir.